We kennen het allemaal: dat moment waarop we ons irriteren aan een ander. Misschien omdat iemand ons niet begrijpt, een andere mening heeft, of dingen doet die we onredelijk vinden. In onze tijd van social media, snelle meningen en polarisatie lijkt onverdraagzaamheid haast de norm.
Maar Rudolf Steiner wees er al ruim een eeuw geleden op dat onverdraagzaamheid en kritiek ons juist afhouden van echte groei – zowel persoonlijk als samenlevend. Onverdraagzaamheid sluit deuren. Onvermijdelijk dat dit gebeurt.
Volgens Steiner is onverdraagzaamheid een teken dat we nog gevangen zitten in onze eigen sympathieën en antipathieën. We vinden iets prettig of onprettig en willen dat de wereld zich daarnaar voegt. Maar juist dit vernauwt onze blik. Wie niet kan verdragen dat de ander anders denkt, voelt of handelt, sluit de deur voor de rijkdom van het leven.
Steiner zag verdraagzaamheid niet als slapheid of onverschilligheid, maar als een spirituele oefening: een bewuste keuze om de ander ruimte te laten, ook als die ons irriteert of uitdaagt. Het betekent: innerlijk vrij blijven, niet meegezogen worden in verzet of vijandigheid.
Kritiek is een ander spanningsveld. Natuurlijk hebben we allemaal oordelen. Maar, zegt Steiner, veel kritiek is eigenlijk verhulde ergernis. We voelen ons beter door de zwaktes van een ander te benoemen. Die houding verhardt de ziel en sluit ons af voor de impulsen van de geestelijke wereld.
Daar tegenover staat een andere weg: opbouwende observatie. Niet meteen veroordelen, maar kijken wat er ís. Begrijpen in plaats van neersabelen. En als we iets willen zeggen, dan vanuit liefde en de wens om te helpen – niet vanuit irritatie.
Steiner benadrukte dat echte kritiek begint bij onszelf. Pas wanneer we onze eigen eenzijdigheden onder ogen zien, kunnen we anderen eerlijk tegemoet treden. Zelfkritiek is geen zelfkastijding, maar een oefening in eerlijkheid en nederigheid.
Probeer eens dit:
++ Herken het moment dat je kritiek wilt geven of onverdraagzaamheid voelt.
++ Adem en vraag jezelf: “Komt dit uit liefde of uit ergernis?”
++ Oefen in stil blijven en innerlijk kijken, in plaats van direct reageren.
++ Formuleer je woorden zo dat ze iets opbouwen – of zwijg als dat beter dient.
Onverdraagzaamheid en vernietigende kritiek zijn makkelijk. Maar ze maken de wereld harder en kouder. Verdraagzaamheid en liefdevolle eerlijkheid vragen meer moed, maar ze openen deuren – in onszelf en in de ander. Ze maken ruimte voor werkelijke ontmoeting en voor de geestelijke krachten die, volgens Steiner, altijd rond ons aanwezig zijn.
Kortom: Onverdraagzaamheid sluit, kritiek kan verwoesten. Maar verdraagzaamheid en liefdevolle waarneming openen de weg naar vrijheid, groei en verbondenheid. Lees het volgende rustig door en laat dat inwerken…van je hoofd/denken naar je hart/voelen.
* Negatieve kritiek werkt verhardend
Steiner waarschuwt dat veel kritiek voortkomt uit een drang om anderen te veroordelen. Zulke kritiek werkt verhardend op de ziel en sluit de criticus af voor nieuwe impulsen.
* Opbouwende observatie i.p.v. kritiek
Hij stelt dat men beter kan streven naar een houding van observeren, begrijpen en beschrijven, in plaats van meteen te veroordelen. Het gaat om zien wat is, zonder meteen af te breken.
* Zelfkritiek vóór kritiek op anderen
In zijn meditatieve oefeningen geeft Steiner aan dat men eerst naar zichzelf moet kijken: eigen zwakheden, eigen eenzijdigheden, voor men de fouten van anderen aanwijst. Alleen zo kan kritiek werkelijk vruchtbaar en waarachtig zijn.
* Kritiek transformeren in hulp
Als men toch kritiek heeft, moet dit uit een innerlijke houding van liefde en hulpvaardigheid komen, niet uit ergernis of vijandigheid.
Onverdraagzaamheid en de gevolgen ervan tekenen onze samenleving en onderlinge -verstandhouding. Sta je daar ook eens oprecht bij stil? Vanwaar het onverdraagzaam zijn vandaan komt?
* Onverdraagzaamheid belemmert ontwikkeling
Steiner benadrukt dat onverdraagzaamheid een teken is dat iemand nog sterk vastzit in zijn eigen sympathieën en antipathieën. Dit maakt het moeilijk om werkelijk objectief naar de wereld of de ander te kijken.
* Geestelijke weg vraagt verdraagzaamheid
Voor innerlijke scholing is het volgens Steiner noodzakelijk om verdraagzaamheid te ontwikkelen. Wie te snel oordeelt of weigert andere zienswijzen te verdragen, sluit zichzelf af voor de rijkdom van het leven en voor geestelijke inzichten.
* Vrijheid en liefde
Onverdraagzaamheid staat tegenover de grondhoudingen van vrijheid en liefde, die hij als basisprincipes van een gezonde sociale en geestelijke ontwikkeling beschouwt.
In communicatie gebeurt het oh zo vaak dat we dingen invullen voor de ander: en daar heb ik één belangrijke tip voor: NIVEA. Niets Invullen Voor Een Ander.
Bronnen met vergelijkbare inzichten
1. Steiner’s voordrachtencycli over “Antroposofie en de sociale kunst” / “De sociale driegeleding”
In deze werken spreekt hij over hoe mensen elkaar veroordelen, en dat ware sociale verhoudingen gesticht worden door begrip, tolerantie, en liefdevolle interesse. Je kunt kijken in de verzamelde voordrachten (GA-reeksen) over sociale ethiek.
2. “De Weg tot Inzicht in Hogere Werelden” (GA 10/11)
Daarin bespreekt Steiner wat waarnemen is, hoe de ziel leert zien, en hoe oordeel uitgespeeld moet worden tegenover waarneming. Dit is een rijke bron om na te gaan hoe hij kritiek en oordelen plaatst.
3. “Karma en reïncarnatie”
Steiner legt hier herhaaldelijk uit dat wat we innerlijk vasthouden (kritiek, onverdraagzaamheid) terugkeert via karma, en dat liefdevolle waarneming/gedachte de ziel verder helpt. Zelfreflectie en innerlijke zuivering zijn hier sleutelwoorden.
4. Steiner-archief (RSArchive / Rudolf Steiner Archive Online)
Deze website bevat veel van zijn lectuur in originele taal (Duits) en vertalingen. Door zoeken op termen als “Kritik”, “Toleranz”, “Liebe / liebende Betrachtung” kun je passages vinden waarin hij kritiek bespreekt in relatie tot liefde en begrip.
Vijf kerninzichten van Steiner (met bronnen)
* Wees alert op schijnbare ‘liefde’ of ‘tolerantie’ die leeg is!
Steiner waarschuwt dat mensen soms “liefde” of “tolerantie” proclamerén als formule, terwijl ze innerlijk niet werkelijk mededogend zijn — dat wordt in hogere werelden zelfs als onharmonisch ervaren. Met andere woorden: uiterlijke verdraagzaamheid zonder innerlijke warmte kan contraproductief zijn.
* Kritiek moet niet puur veroordelend zijn — er is een vraag: moet men helemaal afzien van kritiek?
In een compacte tekst/lezing bespreekt Steiner of men alle kritiek achterwege moet laten en hoe kritiek vruchtbaar kan zijn wanneer zij vanuit zelfkennis en opbouwende bedoeling komt — kritiek mag niet een middel zijn om iemand neer te halen. (Zie: “Should one Refrain from all Criticism?”).
* Eerst waarnemen en innerlijk zuiveren — dan pas oordeel vellen
In zijn praktische aanwijzingen voor innerlijk onderzoek (bijv. in Knowledge of Higher Worlds en verwante voordrachten) benadrukt Steiner dat men moet leren zuiver waarnemen en het eigen gevoels- en denkleven onderzoeken vóór men anderen beoordeelt.
Zelfreflectie en discipline zijn voorwaarde voor juiste oordelen.
* Innerlijke tolerantie is een noodzakelijke houding voor wie echt wil leren
In The Story of My Life en enkele voordrachten beschrijft Steiner dat hij persoonlijke ontmoetingen met mensen vaak invoelde als: innerlijke tolerantie is nodig om werkelijk te kennen en te begrijpen. Die innerlijke openheid is geen zwakte maar een epistemische voorwaarde.
* Liefde (in de zin van liefdevolle belangstelling) is ontplooiend — niet het latente verlangen te veroordelen
In voordrachten over liefde en geheugen (bv. Love and Its Meaning, Memory and Love) koppelt Steiner geestelijke ontwikkeling aan liefdevolle gerichtheid: de mens ontwikkelt zich meer door mededogende belangstelling en creatieve liefde dan door vernietigende kritiek.
Dit blog eindigend met de uitnodiging: Mens, ken uzelve.
We hebben meer dan genoeg in onszelf te ont-dekken in deze menselijke thematiek. Voor je kritiek geeft, denk na, sta stil bij jezelf, onderzoek of kritiek opbouwen en zinvol is, onderzoek wat je onderliggende boodschap is, en zitten daar nog diepere lagen in verborgen. Een scherpe waarnemer kan heel makkelijk de onderstroom voelen….daar moet je zelfs geen medium voor zijn.
Warme groet Mieke