In 1949 presenteerde Joseph Campbell een model van de mythologische reis van de held in ‘ De held met de duizend gezichten’ ,dat sindsdien is gebruikt als model voor de psycho-spirituele ontwikkeling van het individu. Dit model, rijk aan mythen over de beproevingen en beloningen van mannelijke helden zoals Gilgamesj, Odysseus en Percival, begint met een oproep tot avontuur. De held overschrijdt de drempel naar onbekende rijken, ontmoet bovennatuurlijke gidsen die hem bijstaan op zijn reis, en confronteert tegenstanders of drempelwachters die zijn voortgang proberen te blokkeren. De held ervaart een inwijding in de buik van de walvis, doorloopt een reeks beproevingen die zijn vaardigheden op de proef stellen, en besluit voordat hij de gunst vindt die hij zoekt – afwisselend gesymboliseerd door de Graal, de Rune van Wijsheid of het Gulden Vlies. Hij ontmoet een mysterieuze partner in de vorm van een godin of goden, gaat een heilig huwelijk aan en keert terug over de laatste drempel om de schat die hij heeft gevonden terug te brengen.
De reis van de held is een zoektocht naar de ziel en is opgetekend in mythologieën en sprookjes over de hele wereld. Dit zoektochtmotief gaat echter niet in op de archetypische reis van de heldin. Voor hedendaagse vrouwen houdt dit de genezing in van de verwonding van het vrouwelijke dat diep in haar en de cultuur aanwezig is.
Figuur 1
AFB. 1: DE REIS VAN DE HELDEN
In 1990 schreef Maureen Murdock The Heroine’s Journey: Woman’s Quest for Wholeness als reactie op het model van Joseph Campbell. Murdock, een student van Campbell’s werk, vond dat zijn model niet inging op de specifieke psycho-spirituele reis van hedendaagse vrouwen. Ze ontwikkelde een model dat de cyclische aard van de vrouwelijke ervaring beschrijft. Campbell’s reactie op haar model was: “Vrouwen hoeven de reis niet te maken. In de hele mythologische traditie is de vrouw aanwezig. Het enige wat ze hoeft te doen is zich realiseren dat zij de plek is waar mensen naartoe proberen te komen” (Campbell, 1981). Dat mag mythologisch waar zijn, aangezien de held of heldin verlichting zoekt, maar psychologisch omvat de reis van de hedendaagse heldin verschillende stadia.
De reis van de heldin begint met een eerste scheiding van vrouwelijke waarden, zoeken naar erkenning en succes in een patriarchale cultuur, spirituele dood ervaren en naar binnen keren om de kracht en geest van het heilige vrouwelijke terug te winnen. De laatste stadia omvatten een erkenning van de eenheid en macht van iemands dubbele aard ten behoeve van de hele mensheid (Murdock, 1990, pp. 4-11). Op basis van culturele mythen illustreert Murdock een alternatief reismodel voor dat van patriarchale hegemonie. Het is een sjabloon geworden voor romanschrijvers en scenaristen, die een licht schijnen op twintigste-eeuwse feministische literatuur.
‘ De reis van de heldin‘ is gebaseerd op de ervaring van vadersdochters die hun vaders of de dominante mannelijke cultuur hebben geïdealiseerd, zich ermee hebben geïdentificeerd en zich nauw hebben verbonden met hun vaders. Dit gaat ten koste van de devaluatie van hun persoonlijke moeders en denigrerende waarden van de vrouwelijke cultuur. Dit gebeurt voor zowel mannen als vrouwen, zo niet op persoonlijk niveau, dan toch zeker op collectief niveau. Als het vrouwelijke wordt gezien als negatief, machteloos of manipulatief, kan het kind de eigenschappen die het associeert met het vrouwelijke afwijzen, inclusief positieve eigenschappen zoals koestering, intuïtie, emotionele expressiviteit, creativiteit en spiritualiteit. Op cultureel vlak is de scheiding van het vrouwelijke het resultaat van een reactie op beelden van het vrouwelijke die door de media worden gepresenteerd en die onmogelijk te identificeren zijn met of vanwege een gebrek aan vrouwelijke beelden in religie.
Goden en godinnen worden vaak gezien als verschillende manieren van zijn in de wereld en de oude godin Athena symboliseert de tweede fase van de reis van de heldin. Deze Griekse godin van de beschaving is volgroeid voortgekomen uit het hoofd van haar vader, Zeus. Haar moeder Metis was in haar geheel opgeslokt door Zeus, waardoor Athena geen relatie meer had met haar moeder. Deze fase omvat een identificatie met het mannelijke, maar niet iemands innerlijke persoonlijke mannelijkheid. Het is eerder het uiterlijke patriarchale mannelijke wiens drijvende kracht macht is. Een individu in een patriarchale samenleving wordt gedreven om controle over zichzelf en anderen te zoeken in een onmenselijk verlangen naar perfectie.
Het jonge meisje kan mannen en de mannenwereld als volwassen zien en wordt geïdentificeerd met haar innerlijke mannelijke stem, of dat nu de stem is van haar vader, god de vader, het professionele establishment of de kerk. Helaas probeert het mannelijke bewustzijn vaak het vrouwelijke te helpen spreken; het springt erin, onderbreekt en neemt het over, niet wachtend tot haar lichaam de waarheid kent.
De volgende fase is, net als de reis van de held, de Road of Trials, waar de focus ligt op de taken die nodig zijn voor de ontwikkeling van het ego. In de buitenwereld doorloopt de heldin dezelfde hoepels als de held om succes te behalen. Alles is erop gericht om de academische of zakelijke ladder te beklimmen, prestige, positie en financiële rechtvaardigheid te bereiken en je machtig te voelen in de wereld.
In de innerlijke wereld bestaat haar taak echter uit het overwinnen van de mythen van afhankelijkheid, vrouwelijk minderwaardigheids- of tekortdenken en romantische liefde. Veel vrouwen zijn aangemoedigd om afhankelijk te zijn, om hun behoefte aan andermans liefde te negeren, om een ander te beschermen tegen hun succes en autonomie.
We leven in een samenleving die wordt gedomineerd door een mannelijk perspectief waarin het vrouwelijke wordt gezien als minder dan het mannelijke. De moedertaal, de taal van ervaring en lichaamskennis, wordt niet als geldig beschouwd als de vadertaal, de taal van analyse. In sommige families, culturen en religies is geboren worden in een vrouwelijk lichaam tweederangs; het vrouwelijke kind heeft daarom vanaf het begin gefaald en wordt alleen vanwege haar geslacht psychologisch als minderwaardig bestempeld. In deze eeuw is het belangrijkste morele probleem, van derdewereldlanden tot de leidende wereldmachten, het misbruik en de onderdrukking van vrouwen en meisjes over de hele wereld.
De mythe van romantische liefde is dat de ander haar leven zal voltooien, of de ander nu een echtgenoot, minnaar, zoon, ideologie, politieke partij of spirituele sekte is. De houding hier is dat de ‘ander’ haar bestemming zal verwezenlijken. Deze fase wordt gesymboliseerd door de mythe van Eros en Psyche.
Het eerste deel van de reis van de heldin wordt voortgestuwd door de geest en het tweede deel is een reactie op het hart. De heldin heeft gewerkt aan de ontwikkelingstaken die nodig zijn om volwassen te zijn, om zich los te maken van haar ouders en om haar identiteit in de buitenwereld te vestigen. Hoewel ze haar zuurverdiende doelen heeft bereikt, kan ze echter een gevoel van spirituele dorheid ervaren. Haar rivier van creativiteit is opgedroogd en ze begint te vragen: “Wat heb ik verloren in deze heroïsche zoektocht?” Ze heeft alles bereikt wat ze van plan was te doen, maar het heeft een grote opoffering voor haar ziel gebracht. Haar relatie met haar innerlijke wereld is vervreemd. Ze voelt zich onderdrukt, maar begrijpt de bron van haar slachtofferschap niet.
In dit stadium is ze bang om in de diepten van zichzelf te kijken en klampt ze zich in plaats daarvan vast aan gedragspatronen uit het verleden, oude relaties en een vertrouwde levensstijl. Er is een angst om ‘nee’ te zeggen en de spanning vast te houden omdat je niet weet wat de toekomst biedt. In Leaving My Father’s House schrijft de Jungiaanse analist Marion Woodman (1992):
“Er is een sterk ego voor nodig om de duisternis vast te houden, te wachten, de spanning vast te houden, te wachten op we weten niet wat. Maar als we het lang genoeg kunnen volhouden, wordt er in het onbewuste een klein lichtje opgevat, en als we kunnen wachten en vasthouden, zal het op zijn tijd geboren worden in zijn volle glans. Het ego moet dan liefdevol genoeg zijn om het geschenk te ontvangen en het te voeden met het beste voedsel, zodat nieuw leven uiteindelijk de hele persoonlijkheid kan transformeren” (p. 115).”
Op dit punt wordt de heldin geconfronteerd met een afdaling of donkere nacht van de ziel, een tijd van grote de-structurering en verbrokkeling. Een afdaling brengt verdriet, verdriet, een gevoel van ongericht en ongericht zijn. Wat een persoon gewoonlijk in een afdaling brengt, is het verlaten van het huis, het scheiden van zijn ouders, de dood van een kind, minnaar of partner, het verlies van identiteit met een bepaalde rol, een ernstige lichamelijke of geestelijke ziekte, een verslaving, de midlife-overgang, echtscheiding, veroudering of verlies van gemeenschap. De afdaling kan weken, maanden, jaren duren en kan niet worden gehaast omdat de heldin niet alleen delen van zichzelf terugwint, maar ook de verloren ziel van de cultuur. De taak hier is om de weggegooide delen van het zelf terug te winnen die waren afgesplitst in de oorspronkelijke scheiding van het vrouwelijke – delen die zijn genegeerd, gedevalueerd en onderdrukt, woorden en gevoelens opgeslokt in haar zoektocht naar succes.
Verbrokkeling en vernieuwing is een belangrijk kenmerk van de oude Sumerische mythe van Inanna en Ereshkigal. Inanna, de Koningin van de Grote Boven, reist naar de Onderwereld om bij haar zus Ereshkigal, de Koningin van de Grote Beneden te zijn. De gemalin van Ereshkigal is overleden en Inanna doorkruist zeven drempels en zeven poorten om bij haar zus te zijn in haar verdriet. Bij elke poort ontdoet ze zich van symbolen van haar macht. Wanneer ze de onderwereld bereikt, fixeert Ereshkigal haar met het oog van de dood en hangt haar aan een haak om te rotten. Inanna offert zichzelf op voor de behoefte van de aarde aan leven en vernieuwing. Haar dood en daaropvolgende terugkeer naar het leven dateert van vóór de kruisiging en opstanding van Jezus Christus met drieduizend jaar.
In dit stadium van de reis van de heldin probeert een vrouw de verbinding met het heilige vrouwelijke terug te winnen om haar eigen psyche beter te begrijpen. Ze kan betrokken raken bij onderzoek naar oude godinnenfiguren zoals Inanna, Ereshkigal, Demeter, Persephone, Kali of de Maria-mysteries. Er is een dringend verlangen om opnieuw contact te maken met het vrouwelijke en om de moeder/vader te genezen.
artikel naar Maureen Murdock