Aan de slag met de Heilige Nachten
17 december 2019
Hoe fijn zou het zijn als je alvast een sneak peek van het nieuwe jaar kon krijgen in de kerstvakantie? Wat zou dat goed van pas komen bij het maken van goede voornemens voor het komend jaar! Het schijnt te kunnen… in de Heilige Nachtenperiode – de tijd tussen Kerstmis en Driekoningen – geven je dromen inzicht in het komende en voorbije kalenderjaar. Hoe gaat dat precies in z’n werk? Droomdeskundige Steven Dijkstra geeft tips om meer feeling voor je dromen te krijgen en volgens Frans Lutters moet je vooral speels te werk gaan om in deze periode cadeautjes uit de nacht te kunnen ontvangen.
Tekst: Cisly Burcksen
Met mijn handen rond een dampende kop soep in de Mongoolse ger van de Wintervuurplaats hoorde ik voor het eerst over de bijzondere sfeer tijdens de Heilige Nachten. De grens tussen hemel en aarde zou in die periode slechts flinterdun zijn, waardoor deze tijd extra inspirerend was. Je zou makkelijker verbinding met ‘de andere kant’ kunnen krijgen en daarom leende deze periode zich uitstekend voor een zoektocht naar verdieping. Dat was iets mysterieus voor mij, maar bij de WinterVuurplaats was het in elk geval erg gezellig. Wie op zoek was naar verdiepende ontmoetingen, kon jarenlang terecht in dit tentenkamp tijdens de twaalf Heilige Nachten.
Buiten de tijd
Zijn het er twaalf of zijn het er dertien? Daarover verschillen de meningen. Zelf hou ik het altijd maar op de visie dat de eerste nacht (de kerstnacht) de Grote Heilige Nacht is en daarna de twaalf Heilige Nachten tot aan Driekoningen volgen. Maar, wat is het nu precies? Juul van der Stok geeft een heldere uitleg in haar boek Schipper mag ik overvaren.[1] “Met onze huidige tijdsindeling staat de zon ieder voorjaar op dezelfde tijd in hetzelfde dierenriemteken. Een zonnejaar duurt 365 dagen. In oude culturen waren mensen afhankelijk van wisselende zon- en maanstanden, waardoor steeds andere data ontstonden voor de midwinterrituelen. Vooral de omlooptijden, met de verschillende verschijningsvormen van de maan, speelden daarbij een grote rol. Maar of nu gerekend werd van volle maan tot volle maan of van de maanstand ten opzichte van de dierenriem, het jaar met twaalf omlooptijden van de maan bestond uit 354 dagen en toont dus een verschil van 11 dagen met het zonnejaar. Deze dagen samen werden ‘de tijd tussen de jaren’, ‘de ongeboren tijd’, ‘de dertiende maand, ‘of ‘de stille tijd’ genoemd.” De periode van de kerstnacht tot en met Driekoningen komt daardoor als het ware ‘buiten de tijd’ te staan. Een periode in het jaar waarop hemel en aarde het dichtst bij elkaar staan en de werking van de geestelijke wereld makkelijker waar te nemen is. Hieraan refereert bijvoorbeeld de tekst van een bekend kinderliedje: “Midden in de winternacht ging de hemel open”.
Zoektocht
Van oudsher staat de tijd tussen kerst en Driekoningen bekend als een periode waarin je je dromen beter kunt herinneren. Daarin zou je dan tekenen uit de geestelijke wereld kunnen ontvangen. “Hoe fantastisch zou dat zijn om daarmee contact te maken en te zien of ik het komende jaar mijn zo gekoesterde ideaal zou kunnen bereiken!,” dacht ik toen ik daar voor het eerst van hoorde. Ik ging aan de slag met dromenschriften en opdrachtenboekjes in de hoop een sneak peek van het komende jaar te krijgen. Maar wat is een teken? En hoe weet je of je het juist interpreteert? Elk jaar opnieuw probeer ik er meer grip op te krijgen. In de loop der jaren werd mijn zoektocht steeds meer gestructureerd. Ik leerde dat elk van de twaalf nachten correspondeert met één van de twaalf maanden in het daaropvolgende jaar, de eerste nacht met januari, de tweede nacht met februari, enzovoort. Je zou zeggen dat dat houvast geeft in het interpreteren van je dromen, maar dat valt nog niet mee. Het teken waarop ik hoopte bleef uit, ook de jaren erna. Was het er niet, omdat wat ik wil niet gaat gebeuren? Of ben ik er niet alert genoeg voor geweest? Hoe kan ik wakker zijn voor wat de geestelijke wereld mij aanreikt? Hoe kan ik zo veel mogelijk uit de Heilige Nachten halen?
Tijd voor een nader onderzoek: hoe zit dat nu met die Heilige Nachten? Kun je er nu iets mee en zo ja, wat dan eigenlijk? Ik dook in de literatuur en kwam (uiteraard) terecht bij enkele voordrachten van Rudolf Steiner.[2] Hij bevestigt dat de periode van kerstavond tot Driekoningen wel degelijk een heel bijzondere is. Dat legt hij uit aan de hand van het Droomlied van Olav Åsteson, een Oudnoors gedicht dat het verhaal vertelt van de een reis langs de twaalf planeten van deze inwijdeling tijdens de periode van de Heilige Nachten. De overgeleverde Oudnoorse tekst is een deel van een groter geheel en Steiner licht er een aantal aandachtspunten uit. Het gaat er volgens hem echter niet om dat je alle details van het gedicht juist kunt interpreteren, maar dat je de bewustzijnstoestand van deze periode via het gedicht kunt gewaarworden. Ook gaat hij in op de achtergronden van de christelijke feestdagen, zonder meer interessant, maar om praktisch aan de slag te kunnen en mijn wakkerheid te stimuleren tijdens de Heilige Nachten heb ik er niet veel aan. Ik besluit de boeken dicht te klappen en met enkele deskundigen in gesprek te gaan.
Actieve overgave
Volgens Steven Dijkstra, die droomworkshops rondom de Heilige Nachten geeft, is het een kwestie van ‘actieve overgave’ om handreikingen van de geestelijke wereld te ontvangen tijdens de periode van de Heilige Nachten. Hij ziet weliswaar de parallel met de maanden van het jaar, zoals ik daar nu een aantal jaren mee geleefd heb. Maar daarnaast noemt hij nog andere overeenkomsten, zoals tussen dag en nacht en tussen leven en dood. “Op elke nacht volgt een nieuwe dag en op elke heiligenachtenperiode volgt een nieuw jaar. Je kunt in die periode beleven hoe het oude jaar sterft en het nieuwe geboren wordt,” legt Steven uit. “Je kunt de Heilige Nachten (die je ook als één lange nacht kunt ervaren), net als elke nacht, vergelijken met een bijna-doodervaring. Daarin komen dezelfde fasen terug. Die mensen hebben ook een moment waarop ze terugkijken naar het leven dat achter hen ligt, hoewel ze niet echt zullen sterven. Hieruit komt altijd iets naar voren dat ze anders of beter hadden willen doen. Zo’n levensveranderende ervaring kun je eigenlijk elke nacht meemaken. De heiligenachtenperiode is daar met name heel geschikt voor, omdat je dan makkelijker toegang tot je dromen hebt. Als je nu door de beelden van je dromen heen leert kijken, zie je wat Steiner de ’innerlijke dramatiek van de droom’ heeft genoemd. Je kunt dan als het ware wakker worden voor wat de droom je wilt vertellen. Op die manier wijst de droom je een weg naar vernieuwing van jezelf. Maar door de dromen heen wordt pas duidelijk waar het eigenlijk echt om gaat. In mijn workshops help ik de deelnemers om feeling en begrip te krijgen voor inspiraties en intuïties die ’s nachts tot je komen.”
Dromen in fasen
Steven vertelt hoe je in elke nacht drie fasen van dromen kunt onderscheiden. Hij gaat uit van drie keer ongeveer tweeënhalf uur. “In de eerste fase blik je terug op de afgelopen dag. Dat is een soort hogere voortzetting van de terugblikoefening zoals Rudolf Steiner die heeft gegeven. Na ongeveer tweeënhalf uur kom je in de tweede fase, waarbij je afstemt op anderen. Je droomt dan vaak over grote groepen mensen in gebouwen. Dat is het moment dat je de gevolgen van je daden van de afgelopen dag ervaart, maar dan hoe een ander dat beleefd heeft. In de derde fase breng je vanuit die eerste twee fasen de toekomst opnieuw in stelling voor de komende dag. Net zoals je een nieuw leven voorbereidt voor een nieuwe incarnatie. Als je wakker wordt, heb je dat weer ‘verslapen’, maar via de dromen waarmee je ’s ochtends wakker wordt, kun je weer bij je morele impuls uit de nacht komen.” Volgens Steven hangt elke nacht samen met een maandperiode uit het afgelopen én het komende jaar. “In je dromen blik je dus zowel terug als vooruit. Niet zo verwonderlijk als je bedenkt dat je dat de rest van het jaar eigenlijk ook doet. Voor de droomduiding maakt het daarom veel uit op welk moment van de nacht je iets droomt. Daar lees je nooit iets over in droomduidingsboeken, maar het tijdstip van je droom is wel degelijk belangrijk.“
Speels en spiritueel
Het moet dus wel degelijk kunnen: iets opsteken van je dromen tijdens de Heilige Nachten. En hoewel dat er een bij uitstek een geschikte periode voor is, zou je eigenlijk het hele jaar door hulp uit de nacht kunnen krijgen. Over hoe je hier mee kunt omgaan schreef Frans Lutters vorig jaar het boekje De 12 Heilige Nachten, het Droomlied van Olav Åsteson. Hij werkt al dertig jaar lang met de Heilige Nachten en begeleidde hierin ook verschillende groepen. “Verslavend,” noemt Frans het werken met de Heilige Nachten. Speels en spiritueel zijn daarbij kernwoorden voor hem. “Het is belangrijk dat je een thema kiest voordat je begint. Dat thema kan van alles zijn, maar je moet er twaalf keer aan kunnen besteden. Je kunt heel praktisch en eenvoudig beginnen en daarmee toch de nodige ruimte voor bezinning creëren, “ vertelt hij. “Neem bijvoorbeeld de twaalf tekens van de dierenriem. Dan kun je nagaan wie er in je vriendenkring bijvoorbeeld stier is of waterman, en op de bewuste dag die daarbij hoort even bij die mensen stilstaan. Maar je kunt ook naar de sterren kijken en je in de bijbehorende thematiek verdiepen.
Andere thema’s die naar voren kwamen in groepen die ik heb begeleid, waren bijvoorbeeld bergtoppen, rivieren, talen of symfonieën van Beethoven. Vaak merk je dat het in de periode tot aan Oud en Nieuw vrij gemakkelijk vol te houden is om bezig te zijn met de Heilige Nachten, maar dat het na Oud en Nieuw moeilijker wordt. Er zit een verschil in die perioden. Je kunt er ook voor kiezen om je thema in tweeën te splitsen. Dan kies je bijvoorbeeld van Kerstmis tot Oud en Nieuw 7 kunstenaars en van Nieuwjaar tot Driekoningen 5 wetenschappers. En als je bezoek krijgt tijdens de feestdagen, laat je hen gewoon meedoen. Leg losjes uit dat je je verdiept in wetenschappers en praat dan even 10 minuten met elkaar over bijvoorbeeld Einstein. Je zult zien wat een leuke verdiepende gesprekken dat geeft op een ‘verplicht gezellige’ familiebijeenkomst!”
Kies je eigen thema
Er is dus niet één bepaalde manier om het teken te krijgen waarop je hoopt. Je kiest gewoon een thema dat je aanspreekt en dat grijp je aan om in deze periode aan jezelf te werken. Op die manier sluit het in feite altijd aan bij de vraagstukken waarmee je leeft. “Je doet het om creatief te worden en niet in het dagelijkse te blijven hangen,” zegt Frans. “Tijdens je dromen ben je actiever en dan ontvang je cadeautjes uit de nacht. Je moet er wel de tijd voor nemen. Soms wordt in de loop van het jaar pas duidelijk wat iets uit een droom je wil zeggen.” Mijn uitgangspunt dat de twaalf Heilige Nachten iets vertellen over de twaalf maanden van het komende jaar, wil hij dan ook graag omdraaien: de twaalf maanden van het jaar vertellen je iets over wat je hebt meegemaakt tijdens de afgelopen Heilige Nachten. Het jaar vertelt iets over de droom. Hij benadrukt dat je op kerstavond in kaart moet hebben waar je de komende heiligenachtenperiode aan gaat besteden. “Je moet een soort agenda hebben, dat geeft houvast. En dan koop je een speciaal schrift om je dromen en observaties bij te houden. Als je dat schrift dan ergens in huis ziet liggen, zie je dat het vraagt: ‘vergeet je mij niet?’ Je zult merken dat je het dan ook bijhoudt tijdens de hele periode. De geestelijke wereld wacht op samenwerking met ons. Als je aangeeft dat je dat wilt, krijg je ook cadeautjes: ontmoetingen, gedachten of dromen. Die krijg je niet alleen voor jezelf, maar ook voor de wereld.”
[1] Juul van der Stok (2010). Schipper mag ik overvaren? Assen, Nearchus C.V.
[2] Rudolf Steiner, Der Zusammenhang des Menschen mit der elementarischen Welt (GA 158), 1 januari 1912 en 7 januari 1913, en Die Misson der neuen Geistesoffenbarung (GA 127), 21 december 1911 en 26 december 1911. Dornach, Rudolf Steiner Verlag.
[3] De 12 Heilige Nachten. Het Droomlied van Olav Åsteson. (2013). Zeist, Christofoor.
Dit artikel verscheen eerder in Motief, december 2014.
Aan de slag met de Heilige Nachten – Antroposofie Inspireert
Meer weten over de visie van Frans Lutters op de Heilige Nachten?
Bekijk dan dit filmpje!