Wat is gaslighting?
Gaslighting is manipulatieve emotionele en psychologische mishandeling die ervoor zorgt dat iemand zijn realiteit, herinneringen, instincten en uiteindelijk zijn gezond verstand in twijfel trekt. Iemand gebruikt deze tactiek om macht en controle te verkrijgen, wat klassieke elementen van misbruik zijn. Gaslighting komt niet alleen voor in een intieme partnerrelatie!
Waar komt de term vandaan?
De term ‘gaslighting’ komt uit het toneelstuk (is ook verfilmd) ‘Gaslight’ uit 1938, waarin een echtgenoot heimelijk gaslampen dimde, waardoor zijn vrouw haar realiteitsperceptie in twijfel trok en haar tot waanzin dreef, zodat hij controle kon krijgen over haar erfenis.
Tekenen van gaslighting
Mensen die gaslighten, zoeken macht en controle. Het kan zijn dat ze tijdens hun jeugd gaslighting hebben gezien en geleerd, of er kan sprake zijn van een persoonlijkheidsstoornis.
Gaslighting vindt in de loop van de tijd heel geleidelijk plaats, dus de effecten van het manipulatieve gedrag zijn meestal niet onmiddellijk.
Enkele veel voorkomende symptomen zijn:
– Aanzienlijk groeiende twijfel aan jezelf
– Het gevoel krijgen dat je gek, gevoelig of verkeerd bent
– Meer vertrouwen in de beslissingen van anderen dan die van jou
– Zich verward, geïsoleerd en depressief voelen
– Excuses aanbieden of excuses maken voor het gedrag van een partner
– Diep van binnen voelen dat er iets niet klopt en er niet je vinger kunnen opleggen
Gaslighting kan zich ook manifesteren als een soort cognitieve dissonantie, of het tegelijkertijd vasthouden aan twee overtuigingen die niet bij elkaar passen. Dit creëert sterke gevoelens van verwarring, angst, ongemak of machteloosheid.
Voorbeelden van gasverlichting
Gaslighting is subtiel, subversief misbruikgedrag dat jarenlang kan aanhouden in langdurige relaties. Eén manier om dit te detecteren is door gedragspatronen in de loop van de tijd te observeren.
Enkele handvatten hierbij zijn:
1. Liegen
Mensen liegen om de waarheid te verbergen, maar bij gaslighting manipuleert het gedrag ook de realiteit van iemand anders en brengt deze uit balans.
Voorbeelden zijn onder meer
“Dat heb ik niet gedaan.”
“Dat zou ik nooit zeggen.”
“Je hebt die sms’jes nooit op mijn telefoon gezien.”
2. In diskrediet brengen
Mensen die anderen in diskrediet brengen door onjuiste verhalen te verzinnen over dingen die wel of niet zijn gezegd. Of ze overtuigen anderen ervan dat hun partner, familielid, vriend/vriendin, collega… gek is, waardoor deze in diskrediet wordt gebracht als hij zich uitspreekt over de onjuistheid van een verhaal.
Voorbeelden zijn onder meer
“Je bent gek.”
“Niemand zal je ooit geloven.”
”Ze zeiden dat ze je niet leuk vinden.”
3. Bagatelliseren
Mensen die gaslighten bagatelliseren of minimaliseren de gevoelens van een persoon om macht te verwerven.
Voorbeelden hiervan:
“Rustig aan.”
“Hou op met overreageren.”
”Je doet dramatisch.”
4. Onthouding
Mensen die gaslighten, kunnen zich terughouden in de relatie. Dit kan een cyclus inhouden van het geven en vervolgens achterhouden van genegenheid, seks, complimenten, geld of zelfs het vieren van speciale gelegenheden.
Deze cyclus introduceert verwarring en cognitieve dissonantie en kan met tussenpozen het beloningssysteem activeren in de hersenen van de partner. Het patroon van intermitterende bekrachtiging maakt deel uit van traumabinding. (hierover volgt nog een blog)
5. Afleiden
De persoon die gaslights maakt, zal van onderwerp veranderen om de aandacht van zijn gedrag af te leiden. Ze kunnen doen alsof ze het gesprek niet begrijpen, onderbreken of afsluiten.
Voorbeelden zijn onder meer:
”Dat is genoeg! Houd gewoon op met praten.”
“Dat is niet waar.”
”Waar heb je zo’n gek idee vandaan?”
6. Stereotypering
Mensen die misbruik maken van stereotypen en kwetsbaarheden, vooral die verband houden met machtsongelijkheid op het gebied van ras, religie, leeftijd, geslacht, geslacht en nationaliteit.
Uit één onderzoek blijkt dat vrouwen, minderheden, immigranten en gemarginaliseerde groepen bijzonder kwetsbaar zijn voor stereotypering door de autoriteiten, waardoor ze er onstabiel uit kunnen zien.
7. Schuld verschuiven
Iemand die gaslights maakt, zal de schuld op anderen afschuiven om verantwoordelijkheid te ontlopen.
Voorbeelden zijn onder meer
“Het is allemaal jouw schuld!”
‘Ik zou het niet hebben verprutst als je mij niet van streek had gemaakt.’
“Kijk eens wat je me hebt laten doen!”
Soorten gaslighting
Gaslighting is een verraderlijk controlepatroon, en hoewel het het vaakst voorkomt in intieme relaties, kan het ook in veel andere contexten voorkomen. Dat gezegd hebbende, komt het vaak voor in relaties waarin sprake is van een ongelijke machtsdynamiek; de persoon met meer macht is vaak de dader.
1. Intieme relaties
Gaslighting is niet genderspecifiek, maar sommige onderzoekers geven aan dat in heteroseksuele relaties waar gaslighting voorkomt, mannen eerder gaslighten en vrouwen vaker gaslighten.
2. Kind-ouderrelaties
Gaslighting is vaak een aangeleerd gedrag dat kinderen thuis als eerste ervaren. Gaslighting kan voorkomen binnen het familiesysteem, tussen kinderen en ouders. Ouders kunnen hun kinderen manipuleren met heel subtiele technieken die negatieve boodschappen achterlaten over wie ze zijn, over wat ze kunnen. Het is pas vaak als kinderen volwassen zijn, de sporen van het leed en de gevolgen ervan meedragen. Ouders die hun kinderen gaslighten bagatelliseren voortdurend hun gevoelens. Elke emotie die ze uiten wordt bestempeld als “overdreven”, “zwaar” of “overgevoelig.” Ook het onderwaarderen, bekritiseren, belachelijk maken tegenover de buitenwereld of zelfs familieleden is enorm schadelijk voor het zelfbeeld van kinderen.
3. Medische relaties
Wanneer mensen een behandeling in de gezondheidszorg zoeken, kunnen zorgverleners het volgende vertellen:
“Het zit allemaal in je hoofd.”
“Er is niets mis met jou.”
“Je bent een hypochonder.”
4. Racistische gaslighting
Bij racistische gaslighting worden dezelfde manipulatieprincipes toegepast als bij gaslighting van intieme partners. Dit wordt bereikt door het bestendigen van onjuiste of afwijzende verhalen over de realiteit en geleefde ervaringen van verschillende raciale groepen, ten gunste van de realiteit van de dominante machtsstructuur.
5. Politieke gaslighting
Gaslighting kan een politieke strategie zijn. Het gaat om het manipuleren van het realiteitsgevoel om de macht te vergroten en politieke overheersing na te streven, terwijl gaslighting-tactieken worden gebruikt om de perceptie van de tegenstander te verzwakken.
6. Institutionele gaslighting
Uit onderzoek naar de ervaringen van klokkenluiders blijkt dat in instellingen, zoals universiteiten, bedrijven, overheidsinstanties, religieuze organisaties en sportorganisaties, wanneer individuen zich uitspreken, zij vaak getraumatiseerd raken door de emotionele manipulatie die wordt gebruikt om hen stil te houden.
Waarom gaslighting werkt?
Gaslighting werkt omdat het subtiele emotionele mishandeling is die geleidelijk plaatsvindt. Het gedrag begint meestal in een relatie waarin al vertrouwen is ontstaan. Omdat het langzaam gebeurt, beseft de persoon aan wie het misbruik wordt blootgesteld mogelijk niet dat het misbruik plaatsvindt en zal hij er geen vragen over stellen.
Na verloop van tijd tast gaslighting het vertrouwen van een persoon in zijn oordeel en eigenwaarde aan en zorgt ervoor dat hij zijn daden, motivaties en zelfs zijn gezond verstand in twijfel trekt. Hierdoor zijn ze afhankelijker van de persoon die misbruik maakt en is de kans kleiner dat ze de relatie verlaten.
De persoon die verstrikt is geraakt, raakt uiteindelijk geïsoleerd, depressief, verward en angstig.
Hoe te reageren?
Als je te maken krijgt met gaslighting, kan het nuttig zijn grenzen te stellen en kalm, assertief en niet-reactief ( geen discussie welles/ nietes) te blijven.
Enkele suggesties voor manieren om te reageren zijn onder meer:
“Dat heb ik anders ervaren.”
“Ik begrijp dat jouw perspectief anders is, maar ik verbeeld me geen dingen.”
‘Ik begrijp dat je maar een grapje maakte, maar wat je zei was kwetsend.’
‘Ik vind het heel moeilijk om te luisteren als je zo tegen me praat.”
“We kunnen het erover eens zijn dat we het niet eens zijn.”
“Ik ga even pauzeren, want ik voel me niet gehoord. We kunnen proberen dit later nog eens te bespreken.”
”Ik besef dat je een sterke mening hebt, maar mijn gevoelens zijn ook geldig.”
Hoe je gezonde grenzen kunt stellen
Hulp krijgen
Wanneer gaslighting beledigend wordt, is het essentieel om hulp te zoeken.
Als je vermoedt dat je slachtoffer bent van gaslighting kan het helpen je gedachten op te schrijven om duidelijkheid te krijgen en bewijs te hebben van het gedrag.
Het kan ook helpen om te praten met mensen die je vertrouwt of met een hulpverlener, om steun, copingvaardigheden te ontwikkelen en indien nodig traumatherapie te krijgen.
Samenvatting
Gaslighting is terugkerende psychologische manipulatie die ervoor zorgt dat iemand zijn realiteit, instincten, gevoelens en zelfs zijn gezond verstand in twijfel trekt. Het komt vaak voor in intieme partnerrelaties, maar kan ook voorkomen in familierelaties, afspraken in de gezondheidszorg en institutionele omgevingen.
Gaslighting kan zich manifesteren als liegen, in diskrediet brengen, beschuldigen, bagatelliseren, achterhouden of afleiden.
Het kan dus heel verrassend zijn om te ontdekken dat je te maken hebt met gaslighting. Echter, is het altijd mogelijk om ongezonde toxische verbindingen, vaak ontstaan vanuit traumabinding, achter je te laten en gezonde grenzen te stellen.