Helaas kijken de meeste mensen vrij zwart-wit naar narcisme: je bent een narcist of je bent het niet. Punt uit. Hoe makkelijk is het om verstrikt te raken in het idee dat als het of-of is, er een manier moet zijn om narcisme duidelijk te herkennen en mensen met die eigenschappen te vermijden.
Het is dus niet allemaal zo eenvoudig. In werkelijkheid spreken we beter over ‘narcismespectrum.’
Aan de mildere kant heb je de oppervlakkige narcisten van de sociale media. Opgesloten in een haast niet te doorbreken emotioneel onderontwikkelde adolescentie. Dat kan heel vervelend zijn, echter niet schadelijk.
Aan de ernstigere kant is er gevoelloosheid, uitbuiting, wreedheid, wraakzucht, dominantie en zelfs verbaal, fysiek tot seksueel geweld en dit is wel schadelijk. Het is angstaanjagend en kan leiden tot trauma’s.
Gematigd narcisme is een vorm van narcisme waar het merendeel van de mensen te maken krijgen. Gematigde narcisten zetten vaak een ander masker op, kiezen altijd wat voor hen het beste werkt, draaien mee vanwaar de wind komt ( kameleon gedrag).
Ik verwijs graag naar een van de heel interessant werken van Dr Martin Appelo, ‘Wij- zij’, gaat de wereld ten onder aan narcisme?’
In consulten hoor ik doorgaans dat hij /zij een narcist is….en dit wordt dan als een ‘scheldwoord’ gebruikt, echter….ik kan toch maar in alle wijsheid aangeven daar niet in mee te gaan, zelf op je hoede te blijven en zeker als hulpverlener.
Doordat er al zoveel informatie te lezen en te vinden is rond narcisme als grootheidswaanzin, kan het ook verwarrend zijn als je niet met dit type narcist te maken krijgt. In die zin spreken we over ‘narcismespectrum’, van mild naar ernstig ( kwaadaardig).
Een overzicht geeft ook wat meer inzicht in het narcismespectrumlandschap, echter is de essentie voor jou als je hiermee te maken hebt, gevoelig te zijn voor narcisme, je persoonlijke systemische achtergrond te ontrafelen. Meestal is het helpend om met een professioneel therapeut, als een familieopsteller, samen te werken. Zelf kun je heel wat aanpakken, maar mijn ervaring is dat je bij de diepere lagen kan vastlopen. En niet je helingswerk kunt doen, je verhaal te herschrijven.
Nog even heel duidelijk meegeven dat het woord narcist niet als een scheldwoord bedoeld is. In een volgend blog wordt narcisme tegenover een narcistische persoonlijkheidsstoornis ( NPD) uitgelegd. Net om te voorkomen dat mensen zomaar ten onrechte het label van narcisme opgeplakt krijgen. Besef dat dit enorm veel schade kan berokkenen aan diegene die het label vanuit een heel andere context opgeplakt krijgt!
1. De openlijke narcist
2. De kwetsbare narcist
3. De filantropische narcist
4. De zelfingenomen narcist
5. De verwaarlozende narcist
6. De kwaadaardige narcist
1. Openlijk narcisme is duidelijk. Je hebt te maken met een charmante charismatische persoon, eerder arrogante indruk nalatend, opgeblazen (zichzelf groot maken). Dit kun je ook vanuit de karakterstructuren ( Dr Lowen) en lichaamsstructuur herkennen. Wederom: uitkijken om meteen te labelen! Zolang de omgeving hen adoreert, zien we wel in eens bij beroemdheden), hun imago kan schitteren in de buitenwereld gaat het goed. Van zodra er teleurstellingen komen, komen de barsten tevoorschijn. Het is het pantser dat barsten vertoont. Het openlijk narcisme is een panters tegen een heel diepgeworteld gevoel van onzekerheid en ontoereikendheid. Bij het omgaan met dit soort type mens, voel je je na een tijdje best uitgeput. De wereld waarin dit type leeft is een waandenkbeeldwereld, uitblinken, de beste zijn, schitteren….dit soort relaties, contacten kunnen dus op termijn enorm verwarrend zijn. Schadelijk is het niet, dan wel voor dit type mens die heel overtuigend vasthouden aan hun eigen gecreëerde hype.
2. Kwetsbaar narcisme is herkenbaar aan het vooral angstig, nukkig, onder de oppervlakte bozig, prikkelbaar, somber én rancuneus gedrag. We noemen dit wel eens ‘verborgen narcisme.’ Verborgen narcisme is best wat lastiger om te herkennen; dit type mens gedraagt zich heel lief, sympathiek naar de buitenwereld, echter voelen zich vaak het slachtoffer. Bijvoorbeeld: Ik krijg geen eerlijke kans omdat de wereld veel te dom is mijn talenten te zien. Mensen met dit type narcisme schrijven bijvoorbeeld het succes van anderen toe aan geluk hebben, terwijl zij ervan overtuigd zijn dat het leven tégen hen is. Ze zijn daardoor vaak heel ontevreden, gefrustreerd, heel gevoelig voor verlating en afwijzing. Het zijn ook mensen die je energetisch uitputten, omdat alles wat je aandraagt, beantwoord wordt met een ‘ja, maar….’ Meestal reageren ze devaluerend en heel kritisch op het succes van anderen. ‘ Wat die kan, kan ik veel beter….maar ik krijg niet eens de kans om te tonen dat ik beter ben.’ Het is voor de omgeving vaak moeilijk om een contact in stand te houden. Alles wordt afgewezen in wat je ook voorstelt. Het eeuwige ‘ ja, maar….’ de dieperliggende kernwonden, waaruit hardnekkige overtuigingen ontstaan, zijn niet zomaar even om te vormen. Dit zijn wel eens de moeilijkste gesprekken in mijn werk. De eerste indruk is vaak: deze persoon is angstig, onzeker, depressief, heeft pech…bij dieper duiken in meerdere gesprekken wordt het duidelijker wat er aan de hand is.
3. Filantropisch narcisme
Filantropisch narcisme vind je vaak in spirituele kringen. De wereld willen redden, of iemand die zich geroepen voelt de wereld te kunnen redden ( volg mij….dan word je gelukkig, dan word je rijk, dan word je…zoals ik et cetera). Bij filantropisch narcisme worden narcistische behoeften op een eerder ‘collectieve’ manier vervuld. Het gevolg hiervan is dat ze zich helemaal fantastisch vinden op basis van wat ze voor anderen doen. Ongeacht welke ‘humanitaire’ doelen ze nastreven, ze zorgen ervoor dat iedereen weet wat ze aan goede daden verrichten, kicken op lof, erkenning die ervoor krijgen en reageren heel makkelijk verontwaardigd als dit niet of te weinig bijval kent, dit ook in vraag wordt gesteld ( hoezo, durf jij MIJ in vraag te stellen?) Eigenlijk willen filantropische narcisten zo goed als een heilig persoon, een mecenas, worden gezien én daar ook bevestiging op krijgen. Het aantal volgers wordt in de gaten gehouden, er wordt met bravoure over uitgepakt…echter houden ze ook mensen, volgers onder controle die het narratief in twijfel trekken. Is het schadelijk? Soms wel, als het gaat over gemeenschappen die schade kunnen toebrengen aan de gezondheid van mensen die blindelings volgen. Doe zelf je onderzoek, in wat voor jou klopt en wat niet klopt. Spiritualiteit is meer dan wat er wel eens van gebrouwen wordt: het leven verbinden vanuit wie je werkelijk bent, op een gezonde evenwichtige manier, leidt eerder tot heelwording dan gespletenheid.
4. Zelfingenomen narcisme
Het woord ‘zelfingenomen’ is voor de doorsnee mens wel gekend. Die man/vrouw is nogal zelfingenomen….wordt gezegd. Maar wat heeft dat nu met narcisme te maken? Zelfingenomen narcisme wordt gekenmerkt als extreem oordelend/veroordelend, extreem moralistisch, heel halsstarrig, iets is wit of zwart ertussen is geen ruimte voor iets anders. Soms verwoorden ze het wel eens als een
‘ik weet het beter’ en ze geloven echt oprecht dat ze superieur zijn, beter zijn dan anderen, wat als gevolg heeft dat ze anderen als minderwaardig, inferieur zien. Auch. Het is nog niet alles: er zijn ook de verwachtingen dat jij het over alles met hen eens bent, geen andere gedachten of visies op nahoudt. Menselijke emoties worden als een teken van zwakte gezien. Eigenlijk heb je te maken met iemand die zich als het ware als een ‘robot’ beweegt en gedraagt in het leven. Alles onder controle houden is het levensmotto. Obsessief gedrag dat ook duidelijk om dieptewerk vraagt. Is het schadelijk? Neen, enkel wel voor dit type narcisme die geen menselijk warme duurzame relaties kan aangaan.
Interessant om de rigide karakterstructuur te onderzoeken.
5. Verwaarlozend narcisme
Kenmerkt zich door heel afstandelijk gedrag. Eigenlijk zegt een verwaarlozend narcist (gedrag): ‘ Als ik je nodig heb, dan hoor je dat wel. Anders doe ik gewoon mijn eigen ding en het zal me een worst wezen of jij er wel of niet bent.’ Auch.
Tekort/gebrek aan empathie uit zich in de minachting voor anderen, arrogantie uit zich in hun overtuiging dat ze geen aandacht hoeven te besteden aan menselijke relaties. Ze zoeken naar bevestiging op bijvoorbeeld hun werkplek, maar haast nooit of heel zelden binnen de grenzen van een hechte verbinding/relatie. Nauwelijks reageren ze als je met hen praat, tonen bitter weinig interesse in jou, oprechte interesse. Het punt is dat zo’n type mens niet snel ruzie heeft, omdat die niet echt betrokken is of bezig is met jou. Want….als hij /zij ruzie zou maken, dan zou hij/zij met je moeten praten. Auch.
En dan als laatste
6. Kwaadaardig narcisme
Wat zegt dit type narcist….’ De reden waarom IK altijd de touwtjes in handen heb, is dat mensen bang voor me zijn en dat, ja, dat vind IK dik in orde zo! Als mensen mij dwarszitten, zorg IK ervoor dat zijn en de mensen in hun directe omgeving daar de rest van hun leven dik spijt van zullen hebben. Als iemand, wie dan ook, me in de weg staat, of me niet geeft wat IK wil….dan zorg IK ervoor dat IK het krijg. Amen.’ Wauw.
Dat is dus de duistere groep: het kruispunt van narcisme, psychopathie, sadisme en machiavellisme, de bereidheid om andere mensen te gebruiken en uit te buiten.
Kwaadaardige narcisten verschillen alleen maar van psychopaten doordat ze die knagende onzekerheid hebben en het gevoel dat ze niet goed genoeg zijn, dat ze door middel van dominant gedrag compenseren, terwijl psychopaten die angst niet hebben. Als ze zich bedreigd of gefrustreerd voelen, kan de wraakzuchtige woede van kwaadaardige narcisten escaleren én bombastisch luidruchtig worden. Psychopaten echter kunnen heel kalme en beheerst blijven, zelfs als ze van binnen koken van woede!
Kwaadaardige narcisten ervaren een bijna sadistisch genoegen en vreugde als ze wraak nemen: belasteren publiekelijk anderen hun reputatie. Het manipulatieve gedrag, in eigen belang uiteraard, staat altijd voorop, beoordelen iedereen op basis van hoe nuttige ze zijn, of het nu gaat over macht, winst, plezier, bevestiging. Kortom: in de eenvoudigste vorm is dit type een bullebak, gemeen, dreigend, overweldigend, onverbiddelijk én overheersend. Poeh…
Dit is dus de gevaarlijkste vorm van narcisme, een soort laatste halte van de persoonlijkheidstrein voordat hij afglijdt naar het station van psychopathie.
Agressief gedrag kan tot uiting komen in de vorm van verbaal, instrumentaal én fysiek geweld. Bovendien grenst hun achterdocht en argwaan aan paranoia, en ze geloven heel vaak de anderen erop uit zijn om hem te belazeren.
Wellicht herken je een en ander in dit blog, belangrijk is hoe jij zelf narcisme bestendiger kunt worden. De ander kun je niet veranderen, zeker niet iemand met een heel zware pathologie, het is niet aan jou om het zelfs te proberen. Echter: dit gaat over jou, hoe jij je verder wilt bewegen naar verbindingen, relaties, contacten, of het nu familie is of niet ( want daar zitten heel vaak nog heel diepe kernwonden) die gezond en bevorderlijk zijn voor je hart, je ziel en jouw leven.